Me rastin e 81-vjetorit të 39 viktimave të terrorit komunist në Tiranë, Kryetarja e Autoritetit për Informimin mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit, Gentiana Sula, mbajti sot një fjalë në nderim të intelektualëve, klerikëve, juristëve dhe oficerëve të ekzekutuar në vitin 1944.
Aktiviteti, i organizuar nga Shoqata “Tirana” dhe familjarët e viktimave, mblodhi përfaqësues të institucioneve të kujtesës, historianë, organizatat e të përndjekurve politikë si dhe personalitete nga Kosova. Ceremonia nisi me Himnin e Flamurit, pasuar nga referimi historik i studiuesit Uran Butka, dhe video-projeksioni “Viktimat e Terrorit Komunist në Tiranë”. Në vitin 2009 Presidenti i Republikës, Bamir Topi dekoroi viktimat me medaljen “Nderi i Kombit”.
Fjala e plotë:
Të dashur familje të martirëve, të nderuar miq të kujtesës,
Unë jam Genta Mara Sula. U linda dhe u rrita në shtëpinë e Ymer Dërhemit, atje ku, natën e 28 tetorit 1944, dyert u hapën jo për të mirëpritur, por për të marrë plumbin pas shpine.
Nga ajo derë doli për herë të fundit kolonel Akil Sakiqi, oficer i patëmetë i Ushtrisë Kombëtare, bashkë me Nazmi Uruçin dhe Fahri Dabullën, burra që dinin të vdisnin me fytyrë nga armiku, por që i vranë pabesisht.
Vdekja e tyre nuk ishte e zakonshme, por prerje në besë, thikë pas shpine, vrasje e qytetërimit në mes të qytetit.
Shumë vite më vonë, kur gjyshit tim ia morën gjithçka – shtëpinë, lirinë, emrin – dhe e zhdukën në burgjet pa kthim, familja ime gjeti strehë pikërisht në atë shtëpi të mallkuar dhe të shenjtë njëherësh.
Fati deshi që në të njëjtën vatër, nga ku u shuan tre burra, nga dhjetëra të tjerë të asaj jave terrori (28 tetor–17 nëntor 1944), lindi një familje e re.
Këtë histori ma tregoi i paharruari Osman Kaceli, bir i një martiri tjetër, falë të cilit punës sime iu shtua edhe një tjetër amanet.
Sot përulem thellë para Uran Butkës dhe para çdo studiuesi që ka kaluar net pa gjumë mes dosjeve të ftohta të arkivit, duke nxjerrë në dritë emra që donin t’i fshinin përgjithmonë nga historia.
Falë tyre e dimë sot se çfarë ishte vërtet ai nëntor: një gjenocid politik i planifikuar me lista, me data, me njësitë ndëshkimore, me urdhra që vinin nga lart dhe ekzekutoheshin në heshtje.
Një vrasje sistematike e kreut të kombit, që të mos mbetej asnjë mendje e lirë.
E njëjta dorë që e mbyti Tiranën, e mbyti edhe Varshavën, Budapestin, Pragën, Bukureshtin, Sofjen, Beogradin.
E njëjta metodë: premtim dorëzimi, fjalë nderi, pastaj plumbi në errësirë, trupi në përrua, varri pa krye.
Në të njëjtat javë të 1944-ës dhe 1945-ës, nga Baltiku te Adriatiku, u shua një botë që besonte te liria pa zinxhirë.
Dhe kudo, pas plumbit erdhi policia politike, që e mbajti plagën gjallë për gjysmë shekulli.
Por para se të flas për terrorin, dua të përulem edhe një herë me respekt të thellë ndaj të gjithë partizanëve antifashistë që dhanë jetën për të dëbuar pushtuesin e huaj.
Nderi dhe lavdia u takon atyre që luftuan me pushkë në dorë kundër pushtuesit të huaj, që ranë në male dhe në qytete, për një Shqipëri të lirë.
Dhimbja e familjeve tona nuk na verbon. Ne dimë të ndajmë trimërinë nga krimi, sakrificën nga terrori.
Sepse pikërisht këtu qëndron një nga mësimet më të rënda të kësaj historie:Lufta kundër pushtuesit të huaj, sado e lavdishme, nuk mjafton për të sjellë liri për të gjithë.
Mund të fitosh luftën dhe të humbësh paqen. Të çlirosh tokën dhe të robërosh shpirtin.
Liria e vërtetë lind vetëm kur, pas pushkës, vendoset ligji, nderi dhe barazia para drejtësisë – jo hakmarrja dhe lista e zezë.
Tmerri nuk mbaroi në nëntor 1944.
Sigurimi i Shtetit u lind pikërisht atë natë, nga të njëjtat lista dhe nga të njëjtat duar.
Çdo fëmijë i këtyre familjeve lindi me një kryq të padukshëm në ballë: “biografi e keqe”.
Dhimbja nuk u varros; u trashëgua.
Por sot mësojmë edhe një të vërtetë më të madhe, se çdo plumb dhe se çdo dosje:
Sa do që u përpoqën ta fshehin terrorin, sa do që u munduan t’i shajnë këta burra dhe gra, t’i quajnë «tradhtarë», «kolaboracionistë», «të klasës së vjetër», sa do që i hodhën në përrua pa varr dhe pa emër – këta njerëz nuk u harruan kurrë.
Emrat e tyre i mbajtën gjallë nënat nën zë, i mbajtën gjallë fëmijët nëpër burgje, i mbajti gjallë zemra e kombit.
Kurse ata që i vranë, dhe pasardhësit e tyre që ende mundohen ta justifikojnë, i mbuloi turpi – turp që nuk lahet as me njëqind vjet heshtje.
Prandaj këto përkujtime nuk janë vetëm homazh, janë detyrë.
Janë detyrë ndaj të vërtetës, ndaj fëmijëve që do të lindin nesër, ndaj Shqipërisë që të mos lejojë më kurrë ndarjen në “ne” dhe “ata”.
Le të mos hapen më kurrë dyert për plumbin që vret pas shpine.
Le të hapen vetëm për dritën.
Ju faleminderit!
