1. Reforma Agrare e viteve 1945–1946
Partin Komuniste, në nëntor 1944, nuk kishte më shumë se 2800 anëtarë, dhe e kishte të vështirë të ushtronte pushtetin në të gjithë vendin.
Megjithëse eliminoi elitën politike të kohës, ajo e gjeti pengesën tek organizimi i shoqërisë shqiptare, në mënyrë të veçantë tek fshatarësia, me traditën e formuar ndër shekuj dhe historinë e saj. Për ta arritur qëllime politike, partia bëri reformën agrare , por edhe pas realizimit të saj nuk kishte arritur të përfitonte politikisht. Përfitimi politik konceptohej prej saj që fshatarët që kishin përfituar jo vetëm të ishin mirënjohës partisë, por edhe të luftonin familjet e ish pronarëve nga të cilët kishin përfituar. Përkundrazi dëshirës së partisë, marrëdhëniet mes këtyre dy grupeve mbetën miqësore . Vlen të theksohet se reforma agrare e kohës së mbretërisë kishte kishte zbutur tensionet sociale me parimin e saj të pajtimit të interesave të bujkut dhe pronarit.
Dukej qartë se qëllimi i partisë komuniste nuk ishte dhënia e tokës fshatarësisë pa tokë, por shtetëzimi i tokës në formën e kooperativave bujqësore. Pikërisht në 1946 kur mbaroi reforma agrare, filloi kolektivizimi i bujqësisë dhe zhveshja e fshatarëve nga pronësia dhe posedimi i tokës.
Reforma Agrare dhe ndalimi i shitblerjes së saj apo dhënia me qera zhdukën klasat, por nuk arritën të eliminonin ndikimin e familjeve dhe njerëzve me influencë që njiheshin si paria lokale. Ndikimi i tyre nuk buronte nga meritat, tradita dhe autoriteti moral e historik i tyre në kohë të vështira për vendin.
2. Politika staliniste në bujqësi; përçarja e fshatarësisë
Pas prishjes së marrëdhënieve me Jugosllavinë në vitin 1948, Partia e Punës u orientua drejt Bashkimit Sovjetik, duke zbatuar në fshat tezën leniniste: “mbështetje tek fshatari i varfër, aleancë me fshatarin e mesëm, luftë kundër kulakut.”
Kjo platformë, e miratuar në Kongresin e Parë të Partisë Komuniste të Shqipërisë dhe e detajuar në Kongresin e Kooperativave Bujqësore, kishte si synim përçarjen e fshatarësisë, për ta bërë më të lehtë kontrollin politik të saj dhe për të zhdukur përfundimisht ndikimin e parisë lokale.
Pas Reformës Agrare, nuk ekzistonin më fshatarë të pasur që të mund të quheshin “kulakë” në kuptimin klasik rus të fjalës. Megjithatë, për të zbatuar linjën ideologjike sovjetike, Enver Hoxha hartoi një dokument me 18 pika, ku përcaktonte kriteret për t’u cilësuar si kulak. Mjaftonin tri prej këtyre pikave që një person të merrte këtë etiketim. Kriteri kryesor ishte influenca e tij apo e familjes – pra, pikërisht tipari që përshkruante parinë lokale.
2.1. Faza e përpunimit të opinionit
Gjatë vitit 1949, propaganda e Partisë u përqendrua në propagandën kundër kulakëve, edhe pse nuk dihej se kush ishe kulaku. Në prill të atij viti, gazeta Zëri i Popullit i bënte thirrje organizatave të Partisë “të mobilizoheshin në luftë për ta zhveshur kulakun nga influenca e tij.”
Kulakët përshkruheshin si “armiq të rrezikshëm të pushtetit popullor”, që duheshin demaskuar e izoluar. Në shkrimin “Kundër kulakut, me fshatarët e varfër e të mesëm”, theksohej se fshatarësia duhej parë si e ndarë në tri shtresa: të varfër, të mesëm dhe kulakë, ku të fundit përfaqësonin “armiqtë e socializmit”.
Për të nxitur luftë kundër tyre, Enver Hoxha deklaronte:
“Karshi armikut s’ka lëshime, as mëshirë, as frikë se gabohesh. Kurrë nuk gabohesh të jesh i ashpër kundër armikut të klasës.”
Në këtë mënyrë, Partia Komuniste krijoi një armik të brendshëm politik: parinë lokale, e cila, e damkosur si “kulake”, u shndërrua në objekt të luftës së klasave dhe të eliminimit sistematik të ndikimit të saj në jetën shoqërore e politike të vendit.
3. Fushata e shpalljes kulakë. Në vitin 1950-1951 në faqzën tjetër, atë të cilësimeve të fshatarëve kulakë, të demaskimeve publike, të hedhjes së detyrimeve të dyfishta, të burgosjeve dhe ekzekutimeve në grupe dhe izolimeve politike, njëjtë si në Rusinë e viteve ’30. Pas vitit 1967 filluan dënimet për brezin e dytë të familjeve të cilësuara kulak. Edhe bijtë e tyre po I dënonin si baballarët dhe për t’i dënuar rëndë i përfshinin në grupe. Dëshmi të krimeve shtetërore janë platformat e Partisë së Punës së Shqipërisë, dosjet e përpunimit, vendimet e dënimit. Akuzat ishin të njëjta për të gjithë ata që dënoheshin, si në jug e veri.
Më 1952, për të forcuar izolimin e tyre, Partia shpërndau kartat e antarësisë në Frontin Demokratik, ndërsa familjet e cilësuara kulak nuk i pranuan. Terrori mbi ta është i dokumentuar në dokumentacionin dhe raportet e shumta që kanë mbetur në arkiva nga ajo kohë. “Në emër të luftës kundër kulakëve”, – theksohej në një raport, “… janë goditur njerëz të mirë e patriotë duke u quajtur reaksionarë! është goditur rëndë fshatarësia e mesme, aty këtu edhe e varfra…, ndërsa intelektualët, janë goditur jashtë mase duke u futur të gjithë në një kallëp si reaksionarë”. Megjithë raportet nga baza dhe ankesat e shumta, për Enver Hoxhën nuk kishte rëndësi se kush cilësohej kulak. “Kryesorja është të forcojmë dhe të zhvillojmë luftën e klasave – theksonte ai. Po të zhvillohet si duhet kjo luftë, do të dalë në shesh edhe kush është kulaku”. Partia e Punës së Shqipërisë dhe Sigurimi i Shtetit i kishin regjistruar familjet e cilësuara kulake në rregjistra, si kontingjente armike, madje edhe fëmijët. Bijtë dhe bijat e familjeve të cilësuara kulakë nuk lejoheshin të vazhdonin shkollat e larta, ndërsa martesat e tyre me antarë nga grupet e shoqërisë me “biografi të mirë”, ndaloheshin. Në historinë e Shqipërisë, asnjë pushtues nuk është sjellë kështu si komunistët shqiptarë me vëllezërit e tyre.
Megjithë terrorin barbar dhe varfërinë e imponuar, Partia e Punës së Shqipërisë nuk mundi ta ulte dinjitetin e tyre, edhe për shkak se populli i krahasonte me sjelljet arrogante dhe injorancën e antarëve të partisë. Ato janë të dokumentuara në dosjet e partisë s punës nga vet partia e punës. Persekutimi i fëmijëve të pafajshëm të familjeve të cilësuara kulak, përbën një nga krimet më të rënda në historinë e komunizmit. Fakti që nuk është folur deri tani bën përgjegjës strukturat e shtetit shqiptar që i ikën pergjegjësisë për të shpëtuar Partinë e Punës së Shqipërisë.
3.1. Ideologjizimi i shoqërisë nëpërmjet letërsisë dhe artit
Vuajtjet dhe tragjeditë e atyre që u cilësuan kulakë nuk do të ishin kaq të rënda nëse nuk do të ishin përfshjirë në këtë luftë shkrimtarët dhe artistët e realizmit socialist. Që nga viti 1949, Partia urdhëroi shkrimtarët dhe artistët të pasqyronin politikën zyrtare në veprat e tyre sipas metodes se realizmit socialist. Ideologjia u bë shtyllë e letërsisë dhe artit, ndërsa lufta kundër “armikut të klasës” u shndërrua në temë dominante. Për të ndikuar gjeneratat e reja dhe për të stigmatizuar fëmijët e familjeve të cilësuara kulake, organizoheshin programe kulturore dhe artistike që lavdëronin Partinë dhe denonconin “kulakun”, duke përdorur këngë, skena dhe poezi që nxitnin ndarjen dhe përbuzjen shoqërore.
Këto praktika ideologjike legjitimuan dhe përforcuan përjashtimin social dhe ekonomik të atyre që konsideroheshin armiq të regjimit, ndërsa kultura zyrtare u përdor si mjet i centralizuar i kontrollit dhe indoktrinimit. Projekti i inxhinierisë njerëzore në veprat letrare karakterizohej nga subjektiviteti partishëm, prezantimi i heroit pozitiv, kontrasti me personazhet negativë dhe fitorja e heroit sipas ideologjisë komuniste. Shembuj të tillë janë “Toka Jonë” e Kolë Jakovës, “Bereqeti” e Fatmir Gjatës, “Ara në Mal” e Petro Markos, “Përballimi” e Teodor Laços, si dhe shumë poezi, tregime dhe novela të tjera.
Shumë nga këto vepra u dramatizuan dhe u shndërruan në filma, ndërsa u përfshinë në antologjitë e shkollave, duke shërbyer për indoktrinimin ideologjik të brezave të tërë nxënësish. Nxënësit nga familjet e cilësuara kulake shpesh ngriheshin në mësim për të diskutuar temat e luftës së klasave, në përpjekje për t’i frikësuar depersonalizuar e nëpërkëmbur.
Shembulli më domethënës është drama “Toka Jonë” e Kolë Jakovës, e cila ndikoi në ideologjizimin e nxënësve dhe në krijimin e urrejtjes kundër fshatarëve të cilësuar kulakë. Autori krijoi personazhin kryesor, Tuç Maku, nga fantazia, por me synimin që lexuesi apo shikuesi ta perceptonin si figurë reale. -Për personazhin e Tuçit- shkruante ai – unë kisha parasysh kulakë të përmendur të Bregut të Matës, si Gjo Nik Syku, Dedë Coku etj. Duke futur këtu edhe figura të tjera kulakësh, arrita të krijoja figurën e Tuç Makut.
Arti i realizmit socialist nuk ngrinte realitetin në art, por krijonte skena të gatëshme për të realizuar politikën e partisë në shoqërinë shqiptare dhe për ta përdiorur artin si armë kundër njeriut. Kur drama u shfaq në fshatarët e zonës e perceptuan ngjarjen si reale, pa e ditur se nuk kishte ndodhur në të vërtetë. Kjo krijoi në mendjet e tyre një realitet tjetër, atë që donte regjimi: urrejtje dhe izolim për ata që ishin etiketuar si kulakë. Njëjtë edhe fshatari i cilësuar kulak tek filmi Përballimi etj. Kjo është një nga karakteristikat kryesore që e bën letërsinë e realizmit socialist një instrument të fuqishëm lufte dhe të ideologjizimit të shoqërisë shqiptare.
4. Përfundime:
• Lufta e klasave në Shqipërinë pa klasa, u shndërrua në terrorizëm shtetëror, pasi për përndjekjen e familjeve të cilësuara “kulakë”u përdorën institucionet shtetërore që u bënë luftë politike, ekonomike, ideologjike dhe policore. Mohimi i të drejtës së fëmijëve të këtyre familjeve për arsim të lartë, është shkelje flagrante e të drejtave të njeriut.
• Letërsia dhe arti i realizmit socialist ndikoi në përçarjen e shoqërisë dhe në ideologjizimin e brezit të ri duke shkaktuar vuajtje që kërkojnë drejtësi.
• Edhe pse letërsia e realizmit socialist ka rënë, autorët e tij vazhdojnë të nderohen, çka reflekton një mënyrë të diskutueshme të kujtesës kulturore të periudhës.
