Autore: Mirela Murrizi
Nebil Çika i Riu ishte një gazetar dhe veprimtar , i njohur për angazhimin e tij në çështjet e të përndjekurve politikë dhe për promovimin e vlerave demokratike në Shqipëri. Lindur në një familje të përndjekur nga regjimi komunist, Nebil Çika u rrit duke përjetuar pasojat e rënda të diktaturës. Pas rënies së komunizmit, ai kreu studimet universitare për gjuhë dhe letërsi shqipe dhe vendosi t’i përkushtohej gazetarisë. Në vitin 1992 filloi karrierën e tij në gazetari, si redaktor i i gazetës lokale ”Saranda”. Në këtë fushë, ai u shqua për qëndrimet e tij të palëkundura dhe përkushtimin ndaj vlerave konservatore dhe patriotike.
Një nga arritjet e tij kryesore ishte rithemelimi i gazetës “Minerva” në vitin 2000 e cila kishte qenë themeluar fillimisht nga paraardhësi i tij Nebil Çika i vjetri. Përmes kësaj gazete, Nebil Çika i Riu synoi të promovonte vlerat demokratike dhe të kontribuonte në rishikimin e historisë shqiptare, veçanërisht në lidhje me krimet e komunizmit dhe rehabilitimin e figurave të përndjekura. Në vitin 2017 emërohet kryetar i Shoqatës Antikomuniste e ish- të Përndjekurve Politikë.
Slide 2
Nebil Çika vjen nga një familje e përndjekur gjatë regjimit komunist në Shqipëri. Babai i tij, Sorkadh Çika, ishte një intelektual, mësues dhe më pas i burgosur politik, i cili vuajti dënime të rënda për bindjet e tij politike dhe qëndrimin e lirë. Për shkak të këtij “faji familjar”, Nebili dhe të gjithë fëmijët, u rriten nën hijen e etiketës “biri i armikut të popullit”. Që në fëmijëri, ai përjeton përjashtimin, diskriminimin dhe dhunën strukturore të një shteti që nuk njihte mëshirë ndaj askujt që vinte nga “klasat e përmbysura”.
Duke rrëfyer jetën e tij si djalë i një të përndjekuri politik, autori na vë përballë një sistemi që nuk ndëshkonte vetëm “armiqtë” e vet të deklaruar, por edhe pasardhësit e tyre, duke e kthyer fajin në trashëgimi.
Familja Çika ka një trashëgimi intelektuale shumë të pasur ndër breza, dhe një nga pinjollët më të shquar të kësaj familje është;
– Nebil Çika (i vjetri) i cili ka qenë filozof, gazetar, intelektual perëndimor, i cili u përndoq nga tre regjime: grek, fashist, komunist, të cilët e pushkatuan në Hotel Bristol në 12 nëntor 1944. Drejtoi gazetat “Minerva”, “Reforma”, “Java” etj. Shkroi veprën “Njëmendësia shqiptare” – reflektim mbi modernitetin kombëtar.
Nuk do lija pa përmendur rolin e grave në familjen Çika duke theksuar disa prej tyre.
Ikbal Çika: gazetarja e parë shqiptare, promovuese e të drejtave të grave.
Liri Çika: femra e parë në shkollën “Harry Fultz”, pedagoge në SHBA, aktiviste e “Vatrës”.
Elsa Çika( Martineli) arbëreshja e lindur në Korfuz, bashkëshortja e Nebilit – arrestuar më 1947, dënuar si “agjente” me 8 vjet burgim.
Slide 3
Dhuna e padukshme: fëmijëria nën survejim.
Një ndër elementët më të spikatur të librit është përshkrimi i fëmijërisë së autorit, në një realitet ku përjashtimi dhe ndëshkimi nuk ishin ndjesi të rralla, por përditshmëri. Episodi në klasë është më shumë se një ngjarje simbolike; është një pasqyrë e një sistemi që ndërtonte qytetarin jo mbi dinjitetin, por mbi përkatësinë klasore. Kjo lloj dhune — e heshtur, por e qëndrueshme — është forma më e thellë e shtypjes, pasi synon të deformojë identitetin që në formimin e hershëm.
– Ftoj mikeshën time të vogël Renalda Xhelili për të lexuar pjesën “Emri i armikut”.
Në sistemin diktatorial shqiptar, faji nuk kishte lidhje me aktin juridik, por me përkatësinë familjare. Çika rrëfen jo vetëm përndjekjen e babait të tij, Sorkadh Çika, një intelektual dhe arsimtar, por edhe efektet që ky “faj” i trashëguar kishte mbi jetën e tij. E drejta për arsim, punësim, jetesë dinjitoze apo përfshirje në jetën publike, i mohoheshin për shkak të origjinës. Ky është një element themelor që e bën këtë libër më shumë sesa autobiografi – e bën një dokument të dhunës institucionale të natyrës kolektive, ku individi zhvishej nga çdo e drejtë vetëm pse ishte “bir i armikut”.
Slide 4 dhe 5
“Dosja” si simbol i kontrollit totalitar të shtetit.
Libri i kushton vëmendje të veçantë dosjeve të babait, Sorkadh Çika, ku përshkruhen metodat që Sigurimi përdorte për ta zhytur një njeri të pafajshëm në një makth të përhershëm: arrestim i pabazë, dhunë fizike, psikologjike, izolim, punë të detyruar dhe shantazh familjar. Dosja nuk është vetëm një dokument – është një akt-akuzë e sistemit totalitar që e konsideronte njeriun thjesht si mjet për pushtet. Për shtetasin Sorkadh Çika gjatë kërkimit në arkivat e Autoritetit janë evidentuar dokumentet arkivore:
Dosje Hetimore-Gjyqësore nr. 1552
Dosje Përpunimi nr. 31 e Degës së punëve të Brendshme Sarandë.
Gjatë analizimit të dosjes së Hetuesisë vihet re se shfaqja e pakënaqësive ekonomike u përdor si motiv për arrestimin e tyre.
Gjatë qëndrimit në hetuesi akuza u ndryshua në “Krime kundër Republikës Popullore të Shqipërisë” (strehues i armikut të arratisur) dhe më vonë u rëndua në “Grup armiqësor, për përmbysje me dhunë të Pushtetit Popullor”. Këto akuza ishin të pa baza duke sjellë si prova biseda të shkëputura dhe të nxjerra nga konteksti.
Hetuesinë Sorkadh Çika e ka kryer per rreth një vit në Burgun famëkeq të “7 Penxhereve” në Gjirokastër ku ju nënshtrua torturave nga më çnjerëzoret. Ky burg funksionoi si i tillë deri në vitin 1967.
Ky burg mbart brenda vetes historitë njerëzore të atyre dhjetëra e qindra të burgosurve në vite, klithmat e të cilëve dëgjohen dhe sot. Mjafton të heshtësh, të shuash zërat e kësaj bote dhe thjesht … të dëgjosh.
Slide 6 dhe 7
Vendimi për dënimin e mësuesit Sorkadh Çika si pjesëtar të grupit të Sarandës të përbërë prej 15 personash.
Me vendimin nr. 140 datë 13.09.1950 Gjykata Ushtarake, Gjirokastër dënon me 13 vjet heqje lirie, si dhe konfiskimin e të gjitha pasurive të luajtshme dhe të paluajtshme dhe Gjykata e Lartë Ushtarake në datë 15.02.1951 la në fuqi këtë vendim.
Në këtë vendim vëmë re arsyetimin ku fajësohen 5 mësuesit e këtij grupi ku shënohet…. “Shtetasit Abdurraman Hila 31 vjeç, Dino Noga 25 vjeç, Sorkadh Çika 21 vjeç, Remzi Mato 54 vjeç dhe mësuesja Fiqerete Husi 24 vjeçe në fillim të viteve 1948, duke qenë mësues në fshatrat e Konispolit, u organizuan në grup. Këta shtetas të ndihmuar nga persona të tjerë diskutonin dhe bënin plane për të ndërruar situatën në vendin tonë me anën e ndërhyrjes nga jashtë të imperialistëve Anglo- Amerikanë”.
Slide 8
Udhëtim në vendet e ferrit
Mbas dhënies së vendimit dhe mbarimit të ferrit të hetuesisë për Sorkadh Çikën djalin e ri 21 vjecar fillon kalvari i vuajtjes së dënimit për 13 vjet në të burgjet më të tmerrshme të vendit, duke filluar nga burgu i Shkodrës.
Kampi kënetës së Maliqit.Në këtë kamp punonin çdo ditë 1.068 të burgosur. Kushtet ishin çnjerëzore. Sipas dëshmive të të burgosurve…. “ Punohej deri në brez në ujë, mes vështirësisë së kallameve e ushunjëzave. Transporti i baltës ishte shumë i vështirë”.
Një tjetër vend i tmerrshëm për të burgosurit politik ishte Kampi i Bedenit në Kavajë, ku duhej ndërtuar një kanal që niste nga zona kënetore e Bedenit (quhej edhe këneta e Zhabjakut) e përfundonte në lumin e Shkumbinit. Të burgosurit erdhën nga burgjet e Shkodrës, Elbasanit dhe Durrësit si dhe disa nga këneta e Maliqit. Ata u vendosën në baraka të sajuara për disa muaj punë.
Dija si formë rezistence.
Në mes të errësirës së dhunës dhe mohimit, dallohet një figurë e fuqishme: ajo e mësuesit në burg. Sorkadh Çika nuk reshti së dhëni mësim, edhe kur ishte i lidhur me pranga. Ai vazhdoi të edukojë, të lexojë, të ruajë mendimin kritik dhe të rezistojë përmes dijes.
Ky detaj në libër përfaqëson një akt të thellë rezistence morale dhe shpirtërore. Ai mbetet një simbol i njeriut që, edhe i burgosur, nuk lejon të burgoset mendja.Mësuesi në burg, në këtë rast, përfaqëson jo vetëm një akt rezistence morale, por edhe besimin se njeriu nuk mund të burgoset nëse ruan mendimin e lirë.
Mënyrat e survejimit.
Duke analizuar dosjen e përpunimit të z. Sorkadh Çika vëmë re se mbas daljes nga burgu është vënë sërisht në përpunim 2B në vitin 1971. Nga dokumenti arkivor Vendim për marrje në përpunim 2B vërehet detyra e dhënë nga kryetari i D. P.B. Sarandë ku shënohet…. “Për të survejuar objektin Sorkadh Çika , të marrim masa për kontrollin me agjenturë, të shikohen lidhjet e tij brenda dhe jashtë rrethit. Të grumbullojmë materiale , të ulemi dhe të gjykojmë duke pasur parasysh, se ky është shtresë e pasur, cilësuar kulak, ka qenë arsimtar, pra ky është një element që paraqet rrezikshmëri për pushtetin popullor”. Pra këta ishin elementët që të ishe “armik i popullit”. Mbas kësaj detyre u hartuan plane masash mbi mënyrën e survejimit të këtij shtetasi, ku i ngarkohen detyrat punëtorit operativ që përpunonte objektin S. Cika, (pra për ta ishte thjesht një objekt), si dhe 4 bashkëpunëtorët të cilët do të survejonin nga afër shtetasin Sorkadh Çika dhe të gjithë rrethin e tij familjar.
Ky survejim ka vazhduar deri në vitin 1991. Më poshtë ju kam sjellë modele të dokumenteve arkivorë për të kuptuar mënyrën se si funksiononte sigurimi i shtetit.
Slide 11,12 dhe 13
Tragjedia njerëzore e përmasave totale
Prezantimi përshkruan edhe një tragjedi tjetër – atë të vajzës së familjes që humbet jetën nga një sëmundje e rëndë, e trajtuar si “bijë armiku”, pa humanizëm, pa kujdes, pa dinjitet. Kjo tregon se regjimi nuk ndëshkonte vetëm të rriturit për bindjet e tyre, por zhdukte edhe çdo shpresë për vazhdimësi familjare. Edhe funeralet ndaloheshin, survejoheshin, inskenoheshin. Kjo është shenjë e një diktature që kishte për qëllim t’i zhdukte viktimat edhe si kujtim.
Slide 14 dhe 15
Përfundim
“Biri i armikut” është më shumë sesa një vepër autobiografike. Është një akt i fuqishëm dëshmie, një përpjekje për të dokumentuar mekanizmat e dhunës sistematike në diktaturë dhe për të ruajtur kujtesën historike të brezave që vuajtën në heshtje. Me një stil të matur, të sinqertë dhe emocionalisht të ngarkuar, Nebil Çika na kujton se pa drejtësi nuk ka paqe, dhe se pa kujtesë nuk ka identitet kombëtar të shëndoshë. Ky libër është një thirrje e heshtur, por e fuqishme, për të mos harruar, për të mos mohuar dhe për të ndërtuar mbi të vërtetën.
