“Dëshiroj ti drejtohem në mënyrë të veçantë Davidit pasardhës i personazhit famëkeq të filmit “Toka jonë”, studiuesit prof. Xhaferr Sadikut që është një nga përdoruesit kryesor të dokumenteve të ish-Sigurimit të Shtetit, anëtarëve të Autoritetit, kolegëve, familjarëve ku shoh familjen e nderuar Miraka, koleg të tjerë, studentët e Drejtësisë Tranzitore dhe nxënësit e shkollës Partizani bashkë me prof e historisë.
Faleminderit shumë që keni ardhur sot. I fundit, por jo nga rëndësia, Eljan ne të jemi shumë falenderues që shumë shpejt arritëm ta vendosim në funksionim marrëveshjen tonë dhe arritëm së bashku të bëjmë këtë gjë konkrete.
Mund të duket diçka e vogël po ky diskutim që vijon ende sot 35 vjet pas rënies së sistemit tregon që siç duket , se ka ende ka faktor që ne akoma duhet ti adresojmë. Sepse ky film ende nuk është futur në diskutimet institucionale, dhe si ky film shumë filma të tjerë nuk janë diskutuar, kjo flet shumë për barrierat institucionale, interesa, klishe, steriotipe, përbaltje në të gjitha format që ndodhin sot.
Kur flasim për historinë e filmave të komunizmit me buzëqeshje kujtojmë episode, muzika e filmit, aktorë të dashur dhe aktor shumë të mirë se të gjithë jemi dakord që është bër art. Do donim shumë që të kishte po aq prodhim sot përsa i përketë kinematografisë dhe zhanreve të tjerë të kulturës dhe artit.
Por si shumë gjëra në atë kohë dhe këtu nuk bëhesh vetëm art, por bëhej propagandë dhe censure, por bëhej dhe inxhinieri shoqërore, bëhej dhe një strategji. Jepej një ide e keqe që mbështeste ato politika, ato interesa, atë aparat shtypës dhe dhune që ne për fat të keq aty ku jemi përditë e ndeshim e hasim me çudi, me habi, me keqardhje sesi mundet një shtet aq i vogël, sesi mundet shqiptarët të punojnë kundra shqiptarëve.
Filmi “Toka jonë” nuk është thjeshtë një histori familjare, nuk është thjesht paraardhës i Davidit, nuk është thjeshtë paraardhës i atij fëmijës aty që është vëllai i Davidit. Aty në atë siluet më herët ne kemi nxjerrë historitë e familjarëve që shkonin në Spaç. Pra nuk thjeshtë historia e një personazhi por është historia e gjithë familjes kalvari i përndjekjes politike, i emrit të përbaltur pa të drejt, i talljes publike që i ndodhte figurave të rëndësishme të komuniteteve tona, te bashkësive tona, nuk është vetëm fati i tij, nuk është vetëm fati i familjes, nuk është vetëm fati i klasës shoqërore, i kulakëve, i pronarëve, i borgjezëve aq sa kishte Shqipëria.
Personalisht mendoj që historia mbi të cilën është ndërtuar ky film është më e madhe sesa kaq. Bëhet fjalë për ngjarje të forta politike, ekonomike, shoqërore që nuk janë thjeshtë ky episod por janë ngjarje historike me rëndësi shumë të madhe që do thoja kanë patur një peshë të jashtëzakonshme atëherë por edhe pas 50 vjetësh.
Këto 35 vjet qëndrimi ndaj pronarit, ndaj klasës që ka në dorë mjetet e prodhimit po përdor një shprehje marksiste qëndrimi ndaj klasës ka vazhduar është zhvilluar në përmbajtjen, aq shumë sa është investuar në tjetërsimin e realitetit, në kthimin e artit në armë ndaj luftës së klasave mendoj po aq energji duhet hedhur që te zhbëhet në mendjet tona ekzistenca e atyre klisheve që sa herë dëgjoj një muzik të bukur filmi, sa herë shoh figurën e bukur të Lokes, sa herë shoh portretin e bukur të Marashit na luan në tru por duhet të jemi shumë të kujdesshëm gjenerata jonë që e ka parë filmin por dhe çdo gjenerate që e shikon që të kuptoj mirë dhe të ndaj artin nga propaganda, ideologjia dhe shtypja. Ajo çka është më e rëndësishme për mendimin tim është që ne ti shohim këto elemente sepse po të shohësh p.sh dokumentet e ish Sigurimit të Shtetit ato klasifikohen me shumë qartësi figurat e armiqve të klasës ose armiqve të popullit, i kanë shumë të qarta. Përdoret fjala kontingjent siç përdoret dhe tani. Tani p.sh në shërbimet e policisë apo në shërbimet sekrete fjala kontingjent janë krimi, droga atëherë tek lista e kontingjenteve kulakët ishin një kontingjent më vete dhe familjarët e kulakëve për fat të keq , më vjen keq ta them, shyqyr që e shporrëm atë kohë, që në lindje fëmijët numëroheshin si kontingjent. Çdo operator sigurimi, ne sot kemi faktin evidencat qe i kemi parë dhe shfletuar, në momentin që merr zonën ku do operoj, numëron kontingjentet dhe aty që në lindje numërohet prejardhja kulakë, prejardhja borgjeze. Nuk dua te ndalem shumë sepse ne do te kemi folës të mrekullishëm sot dhe jam shumë e nderuar që i kemi.
Është një punë që nuk mbaron kollaj. Fillon sot por jam e sigurt që do të ketë shtresa, nivele, thellime, do të ketë dhe kundërthënie, do të ketë edhe debate por mendoj që hap një temë të madhe të rëndësisë të reformës agrare që është bërë e kolektivizimit raportin e pronës me tokën, me mënyrën sesi prodhohej bujqësia. Për t’ju përgjigjur pyetjes a ka zhvill përmes gjakut dhe dhunës? A ka zhvillim nga shpronësimi pa shpërblim? A është rruga ekonomike, ekonomisë së planifikuar, pa pronë private e Shqipëria diçka që prodhoj mirë apo diçka që triska varësi? Këto pyetje jo vetëm duhen shteruar por duhen dokumentuar, duhen vërtetuar dhe tek shkollat dhe nxënësit nuk duhet të dal një histori e thatë e datave që u bë kolektivizimi, u bë reforma agrare por duhet të shkoj kosto njerëzore dhe qëndrueshmëria e këtyre reformave. Kështu që ka shumë elemente që vetëm sa hapen, shumë pyetje kërkimore se vetëm që ngrihen të cilat mendoj që institucioni jonë mendoj se do të vazhdoj ti përgjigjet pyetjeve në shërbim të studiuesve, të organizoj kështu forumesh jo vetëm me këtë film por edhe me filma të tjerë.
Kolegët do të flasin prap. Kemi përcaktuar së bashku me Elianin dhe disa filma po aq të rëndësishëm për ndërgjegjen tonë kolektive dhe për riorganizimin dhe reflektimin e ndërgjegjes tonë kolektive të cilat do na krijojnë një mundësi që të mos i braktisim këto filma por kur ti japim le tu japim një lloj reflektimi të fatit njerëzor, të fatit të klasës shoqërore, të grupimit shoqëror, të ngjarjes për të futur tamam atë që të jetë një mendim i rëndësishëm historik që të na informoj te tashmen dhe të ardhmen sot jo thjesht një histori që kështu ndodhi siç ndodhte atëherë. Kështu ndodhte atëherë ka mbetur kjo trashëgimi në mendjet kolektive tina të cilat ne duhet ti ndryshojmë. Pra gjithmonë të mësojmë nga e kaluara, të mos përsërisim ato gabime që ta shohim të ardhmen ne mënyrë tjetër.
Aq me pak fjalë, i uroj kësaj ngjarje punime të mbara, i uroj të gjithë studiuesve dhe nxënësve të bëjnë pyetje, të vijnë pranë nesh në ketë kërkim sepse nuk mbaron me këtë punë.
Thank you!
*Fjala e Kryetares, Dr.Gentiana Sula me rastin e nisjes së Klubit të Filmit “Mësojmë nga e Kaluara” me filmin “Toka Jonë”.
14.11.2025