Në 10 gusht të çdo viti përkujtojmë humbjes së jetës së Havzi Nelës poetit, mësuesit, disidentit, i cili në 10 Gusht 1988 u var në litar në qendër të qytetit të Kukësit me vendim të dekretit e Presidiumit të Kuvendit Popullor drejtuar nga Ramiz Alia, ish-udhëheqësi i fundit i regjimit komunist.
“𝐷𝑒𝑟𝑖 𝑘𝑢𝑟 𝑑𝑢𝑟𝑖𝑚, 𝑑𝑒𝑟𝑖 𝑘𝑢𝑟 𝑚𝑒 𝑠ℎ𝑝𝑟𝑒𝑠𝑒̈?
𝐽𝑜, 𝑗𝑜, 𝑚𝑜𝑠 𝑚’𝑖 𝑡ℎ𝑜𝑛𝑖, 𝑘𝑒̈𝑡𝑜 𝑓𝑗𝑎𝑙𝑒̈ 𝑛𝑢𝑘 𝑖 𝑑𝑢𝑒.
𝑀𝑒 𝑑𝑢𝑟𝑖𝑚 𝑒 𝑠ℎ𝑝𝑟𝑒𝑠𝑒̈ 𝑛𝑢𝑘 𝑑𝑢𝑒 𝑡𝑒̈ 𝑣𝑑𝑒𝑠.
𝑆𝑖 𝑗𝑒𝑡𝑎 𝑑ℎ𝑒 𝑣𝑑𝑒𝑘𝑗𝑎, 𝑑𝑢ℎ𝑒𝑛 𝑚𝑒𝑟𝑖𝑡𝑢𝑒.”
S’meriton asnjenën kur mbetesh gur varri
Ndaj rri e mendohem jetës me i dhanë fund.
Le të kënaqet hasmi, le të qeshë i marri!
Liria më thërret, vdekja nuk më tund.
O Liri, O Vdekje,
Havzi Nela, 1987
“Shqipëria në vitin 1988, në prag të rënies së komunizmit, ishte ende një njollë e zezë në hartën e kontinentit, një njollë e turpit dhe e krimit në shkallë planetare. Poeti Havzi Nela është një këmbanë që ende bije për shoqërinë shqiptare. Të mos e dëgjosh këtë këmbanë do të thotë të vazhdosh të shkelësh me këmbë lirinë e Shqipërisë” , shkruan Ismail Kadare në nga nga ceremoninë e përkujtim të vjetorit të lindjes së poetit. (viti 2009).
Historia fatëkeqe e mësuesit desident, i cili mbahej në presion dhe në kontroll të vijuar nga strukturat e pushtetit, mori kthesën fatale në mesnatën e 26 prillit 1967 ku arratis familjarisht në ish-Jugosllavi bashkë me të shoqen,
Pas disa ditësh, më 6 maj, 1967, jugosllavët i kthyen Havziun dhe Lavdien, të shoqen në pikën kufitare të Morinës, në këmbim të atdhetarëve shqiptarë nga Kosova që qeveria komuniste e Enver Hoxhës ia dorëzonte policisë sekrete jugosllave, UDB
Më 22 maj, 1967, poeti u dënua me pesëmbëdhjetë vjet burg për kalimin në Kosovë. E gjithë pasuria e tij u konfiskua. Gruaja e tij u dënua me dhjetë vjet burg, të dhëna këto nga Dosja Formulare me nr.5925.
Më 8 gusht, 1975, atij iu shtuan edhe tetë vjet në burg. Me 19 dhjetor, 1986, ai u lejua të dalë nga burgu, por vetëm për një kohë të shkurtër. Më pak se një vit më vonë, më 12 tetor, 1987, ai u arrestua dhe u dërgoi internua në fshatin Arrën. Më 24 qershor 1988, Gjykata e Lartë e Shqipërisë vendosi që Havzi Nela të dënohej me varje. Miratimi përfundimtar i dënimit me vdekje nga anëtarët e Presidiumit të Kuvendit çoi në ekzekutimin e Havzi Nelës.
Teksti: Migena Demirxhiu,
Dokumentet shoqëruese nga arkiva AIDSSH, Dosje Formulare, nr.5925.
